<

Ciftelia

Çiftelia është vegël muzikore popullore me dy tela, që i bie me pendë. Ka tri pjësë: kupa, kapaku dhe bishti, madhësitë dhe trajtat ndryshojnë sipas krahinave. Tipi kryesor i çiftelisë është me dy tela, ka edhe nëntipa me tre dhe katër tela. Bishti është i ndarë në 11 deri 13 perde. . Penda zakonisht nxirret nga lëkura e trungut të qershisë. Loja përqendrohet në telin e parë, teli i dytë përdoret si mbështetje ritmike harmonike në trajtën e isos. Ka edhe raste që teli i dytë i çiftelisë përdoret për kalimet e vështira melodike. Çiftelia është përdorur tradicionalisht kryesisht në Kosovë, krahinat e Veriut, Veri-Lindjës, por zbret deri në krahinat e Shqipërisë së Mesme dhe pjesërisht në disa krahina të Jug-Lindjes së Shqipërisë.

Foto 1

Sharkia

Vegël muzikore popullore zakonisht me pesë tela. Ka kasën të punuar nga një copë e vetme druri dhe bishtin e gjatë me 14 perde. Tingujt e sharkisë janë të thellë dhe kumbues. Me sharkinë shoqërohen një pjesë e mirë e këngëve lirike dhe epike, të kënduara nga burrat, si dhe valle të ndryshme popullore. Shquhet si një ndër veglat më komplekse, përdoret e vetme ose në formacionet orkestrale si vegël kryesore. Loja përqendrohet kryesisht mbi telin e parë, dy të tjerët mbajnë iso. Në hyrjet dhe fundet e frazave përfshihet edhe teli i tretë, duke i dhënë tonin nënbazal. Sharkia bashkohet me vegla të tjera zakonisht me çiftelinë, fyellin, dajren. Sharkia është e përhapur në Tropojë, Kukës,Dibrer, ndërsa treva kryesore e saj është Gjakova me rrethet. Gjendet edhe në zonat e Komunës së Pejës, Drenicës, Prishtinës, Prizrenit, në Podrimë si dhe në zonat e Hasit, Shkodrës.

Foto 2

Lahuta

Lahuta është një vegël popullore me hark. Trupi i lahutës bëhet nga një copë e vetme druri (panjë, arrë, etj). Kasa ka trajt gjysëm sferike. Harku i lahutës bëhet zakonisht nga druri i thanës. Timbri i lahutës është hundor dhe përshtatet shumë mirë me përmbajtjen e këngëve epike. Lahuta është e përhapur në Malësinë e Madhe, Dukagjin, në Malësinë e Gjakovës. Ndeshet edhe në krahinat poshtë Drinit si në Pukë, Dibër, Mat dhe aty këtu në disa fshatra të Shqipërisë së Mesme.

Foto 3

Fyelli

Vegël muzikore popullore me frymë e përhapur në të gjitha krahinat, e njohur sidomos si vegla e barinjëve. Madhësia e fyellit ndryshon sipas llojeve, nga 18 cm (fyelli i shkurtër) deri 90 cm (kavali) Fyelli ndërtohet prej drurit të bushit, të panjës, të arrës, por edhe nga gypa metalikë, sidomos prej tunxhi e bronzi. Fyelli përdoret kryesisht nga burrat. Repertori i fyelltarëve përbëhet nga motive të mirënjohura këngësh e vallesh. Tingujt e fyellit kombinohen bukur dhe me të zileve të bagëtive gjatë kullotës. Shpesh bashkohen dy fyej, njëri prej tyre luan melodinë dhe tjetri mban iso.

Foto 4

Cylja dyjare

Vegël muzikore popullore e përbërë nga dy tyta të gdhendura në një copë të vetme druri (arrë, panjë, bushi) me trajtën e shkronjës “A”. Cylja Dyjare është një zhvillim i mëtejshëm i fyellit të zakonshëm me sqep dhe tingujt i nxjerr njësoj si ai duke i fryrë, quhet ndryshe edhe fyell i dyfishtë. Shkon nga 25 cm deri në 55 cm. Cylja Dyjare është vegël polifonike: tyta e dorës së djathtë ka 4 vrima sipër dhe prapa 1, ndërsa tyta tjetër ka vetëm 3 vrima paralele me të tytës tjetër, e para përdoret për të luajtur melodinë, ndërsa tjetra kontramelodinë. Përdoret kryesisht nga barinjtë në Kurvëleshin e Sipërm dhe të Poshtëm, në Radhimë (Vlorë), Kardhiq (Girokastër). Zbulimet arkeologjike në territorin e Ilirisë së Jugut japin të dhëna për ekzistencën e saj që në shekullin e V-VI para erës sonë.

Foto 5

Gajdje

Është një instrument muzikor që përbëhet nga shakulli prej lëkure bagëtie të vogël, buçalla e isos dhe pipa e notave. Gajdja tek shqiptarët është e lidhur ngushtë me kultin e blegtorisë. Për këtë arsye, repertori i gajdes përkon ngushtë me këtë sferë të jetës shqiptarë. Që në kohët e vjetra ilirët këndonin këngë lufte të shoqëruara me fyej e gajde. Sot, gjeografikisht gajdja gjendet e përhapur në Shqipërinë e Jugut, në rrethet e Beratit, Kuçovës, Pogradecit, Gramshit,Devollit, Korçës, Librazhdit. Përdoret si vegël solistike në pjesë të ndryshme,kryesisht kaba, por edhe si vegël shoqëruese në ansamble me vegla popullore kryesisht në funksion të melodisë dhe veçanërisht të isos.

Foto 6

Dajrja

Instrument që përdoret në muzikën popullore shqiptare. Po ashtu ky instrument përdoret edhe nga shqiptarët në Maqedoni ndër të cilët është i njohur edhe me termet "dahire" dhe "tagiar". Dajra përbëhet nga një kornizë prej druri të rrumbullakët, mbi të cilën është tendosur një lëkurë e hollë, zakonisht e gomarit. Dajra përdoret kryesisht në zonat e veriut dhe të jugut të Shqipërisë, si në muzikën e dasmave, festive, dhe ritualeve të ndryshme.

Foto 7